Ονομασία
Η ονομασία Γαλαξείδι πρωτοεμφανίστηκε στο χρονικό διάστημα μεταξύ 6ου και 9ου αιώνα μ.Χ. Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την προέλευση του ονόματος. Ο περιηγητής Dodwell πίστευε ότι η ονομασία προερχόταν από τις λέξεις γάλα και οξώδης (ξίδι) γιατί έτσι συγγενεύει προς το φυτό γαλατσίδα, το οποίο αφθονεί στο Γαλαξείδι. Η κυρίαρχη άποψη είναι ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από την οικογένεια Γαλαξείδη που είχε εκτάσεις στην περιοχή. Εικάζεται μάλιστα ότι ο Γαλαξείδης ήταν ο Βυζαντινός τοπάρχης του μικρού αυτού θέματος και αυτός που ανακατασκεύασε την ερειπωμένη πόλη. Σχετικά με την προέλευση του ονόματος υπάρχει και ένας μύθος για μια γοργόνα, ονόματι Γάλαξα.
Κατά την αρχαιότητα
Λιμάνι Γαλαξειδίου
Κατά την περίοδο της αρχαιότητας, η περιοχή του Γαλαξειδίου κατοικήθηκε από τους Οζολούς ή Εσπέριους Λοκρούς τον 8ο αιώνα π.Χ. Στην συγκεκριμένη θέση υπήρχε η αρχαία πόλη Χάλαιον ή Χάλειον. Το Χάλαιον ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις αφού εκεί υπήρχε το ιερό του Απόλλωνα. Οι κάτοικοι του ασχολιόντουσαν κυρίως με την ναυτιλία και συνεπώς με το εμπόριο. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει μυκηναϊκό χωριό στην ευρύτερη εποχή καθώς και διάφορες επιγραφές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ερείπια των τειχών υπάρχουν ακόμα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι πρόσφατα οι μελετητές πίστευαν ότι το Γαλαξείδι ήταν συνέχεια της Οιάνθης ή Οιάνθειας. Αυτή βέβαια η άποψη σήμερα δεν θεωρείται αποδεκτή αφού ο Παυσανίας αναφέρει ότι η Οιάνθη βρισκόταν στην περιοχή της Ναυπάκτου. Επίσης και ο Πολύβιος την συγκαταλέγει ανάμεσα στις πόλεις της Αιτωλίας.
Στο Βρετανικό μουσείο υπάρχουν δύο χάλκινες επιγραφές του 5ου αιώνα π.Χ. όπου αναγράφεται η συνθήκη μεταξύ Οιάνθειας και Χαλείου. Επίσης στο ίδιο μουσείο φιλοξενούνται άλλα 97 χάλκινα ευρήματα.
Βυζαντινή Εποχή
Τον 8ο αιώνα εμφανίζεται, μετά απο αιώνες απουσίας, ένα μικρό χωριό, αυτή τη φορά με την ονομασία Γαλαξείδι. Μέχρι τον 10ο αιώνα το Γαλαξείδι έχει καταφέρει να αναπτύξει σε σημαντικό βαθμό την ναυτιλία του. Δυστυχώς η ανάπτυξη της πόλης δεν διήρκησε πολύ αφού κατά την περίδο της βασιλείας του Κωνσταντίνου Ρωμανού το Γαλαξείδι κυριεύτηκε δύο φορές, με δραματικές συνέπειες για τους κατοίκους, απο τους Βούλγαρους. Οι συμφορές για την πόλη του Γαλαξειδίου δεν τελειώνουν εδώ. Το 1054 μια επιδημία αφάνισε πολλούς κατοίκους ενώ το 1064 μια επιδρομή των Ούζων είχε ως αποτέλεσμα την βίαιη εκδίωξη τους απο την πόλη για δύο ολόκληρα χρόνια. Το 1147 το Γαλαξείδι λεηλατήθηκε για ακόμη μια φορά, αυτή τη φορά όμως το σύνολο των κατοίκων εγκατέλειψε οριστικά την πόλη.
Κατα τον 12ο αιώνα το Γαλαξείδι υπαγόταν στην Διοίκηση της Ηπείρου και πολύ πιθανόν στον Λέοντα Σγουρό του Ναυπλίου. Εκείνη την εποχή πολλές οικογένειες ευγενών έφυγαν απο την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκαν στο Γαλαξείδι. Η περίοδος αυτή διακρίνεται απο μία γοργή ανάπτυξη στην ναυτιλία. Οι Γαλαξειδιώτες με την υποστήριξη του αυθέντη Θεοδώρου και του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β' ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με άλλες περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Τελικά η ακμή του Γαλαξειδίου τέλειωσε απότομα το 1296 δηλαδή έτος θανάτου του Ιωάννη Παλαιολόγου, ο οποίος βοηθούσε συστηματικά την πόλη. Επί Ανδρονίκου Γ' Παλαιολόγου, το Γαλαξείδι βρίσκεται κάτω απο την εξουσία του Δουκάτου των Αθηνών. Η Βυζαντινή εποχή κλείνει οριστικά το 1446 όταν το Γαλαξείδι και τα Σάλωνα περιέρχονται στους Οθωμανούς.
Τουρκοκρατία
H εποχή της Τουρκοκρατίας άρχισε το 1446. Το 1494 μεταφέρθηκε η έδρα του Μπέη απο τα Σάλωνα στο Γαλαξείδι. Πρώτος Μπέης που διορίστηκε ήταν ο Χατζή-Μπαμπας. Τελικά το 1502, ύστερα απο εντολή της Υψηλής Πύλης, η έδρα επανήλθε στα Σάλωνα. Αξίζει να σημειωθεί οτι σε όλη τη περίοδο της Τουρκικής Κατοχής, κανένας Τούρκος δεν κατοικούσε στο Γαλαξείδι.
Το 1655 στον Κορινθιακό και Πατραϊκό κόλπο λυμαινόταν ο Ντουρατζίμπεης, ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση με τους Γαλαξειδιώτες για ασήμαντη αφορμή. Η ναυμαχία που ακολούθησε κατέληξε στην συντριβή του Ντουρατζίμπεη, ορκίστηκε όμως να πάρει εκδίκηση. Το Πάσχα του ίδιου χρόνου επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και κυρίευσε το Γαλαξείδι. Αυτή η συμφορά είχε ως αποτέλεσμα την φυγή των κατοίκων του Γαλαξειδίου στα βουνά και συγκεκριμένα στα Πεντεόρια. Επέστρεψαν στο ερειπωμένο Γαλαξείδι μόνο μετά τον θάνατο του Ντουρατζίμπεη το 1669.
Η ακμή στην ναυτιλία ξεκίνησε την περίοδο 1720-1730, εποχή δηλαδή αμέσως μετά που πραγματοποιήθηκε η συνθήκη του Πασάροβιτς (1718). Το 1774, ύστερα απο την Συνθήκη Κιουτσούκ - Καϊναρτζή, τα περισσότερα Γαλαξιδιώτικα πλοία σήκωσαν Ρώσικη σημαία. Μία μεγάλη μορφή του αγώνα της Ανεξαρτησίας διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο στην ανάπτυξη της ναυτιλίας, ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Ο Παπαδιαμαντόπουλος είχε συγκεντρώσει τη διακίνηση του εμπορίου της Πελοποννήσου και όλης της Δυτικής Ελλάδας. Για να απελευθερωθεί απο το Μεσολογγίτικο ναυτικό άρχισε την ναυπήγηση πλοίων στο Γαλαξείδι. Το 1803 ο Γαλαξιδιώτικος στόλος αριθμούσε 50 πλοία. Τα συνηθέστερα εμπορικά λιμάνια των Γαλαξιδιώτικων πλοίων ήταν: η Μασσαλία, η Κωνσταντινούπολη και διάφορα άλλα λιμάνια της Ισπανίας και της Ιταλίας.
Επανάσταση του 1821
Οι πρώτες διαβουλεύσεις για την έναρξη της Επανάστασης στο Γαλαξείδι είχαν ξεκινήσει απο τις αρχές Μαρτίου, ύστερα απο πρωτοβουλία του Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου. Σε αυτή πήραν μέρος, ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Πανουργιάς, ο Γιάννης Γκούρας και οι πρόκριτοι της περιοχής. Στις 26 Μαρτίου σώμα 300 ανδρών αναχώρησε για την Άμφισσα. Αξίζει να σημειωθεί οτι ήταν η πρώτη πόλη της Στερεάς Ελλάδας που ύψωσε την σημαία της Απελευθέρωσης. Οι πλοίαρχοι και οι έμποροι προσέφεραν αμέσως τα πλοία τους υπερ της πατρίδος ενώ πολλοί Γαλαξιδιώτες έσπευσαν να πολεμήσουν στο Χάνι της Γραβιάς. Μάλιστα για να ενισχύσουν περισσότερο την επανάσταση εξέδοσαν ένα είδος εφημερίδας, την πρώτη της επανάστασης, η οποία αργότερα ονομάστηκε ψευτοεφημερίδα λόγω των υπερβολών της. Το σίγουρο είναι οτι η προσφορά της πόλης του Γαλαξειδίου στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 δεν μπορεί να αμφισβητηθεί απο κανέναν.
Οι καταστροφές του Γαλαξειδίου
Το Γαλαξείδι κατα την διάρκεια της Απελευθερωτικού αγώνα γνώρισε τρείς μεγάλες καταστροφές.
Η πρώτη καταστροφή
Στις 8 Σεπτεμβρίου 1821 απέπλευσε για τον Κορινθιακό κόλπο ο στόλος του Ισμαήλ Μπέη Γιβραλτάρ με 30 οπλισμένα μπρίκια και 2 φρεγάτες. Στις 22 Σεπτεμβρίου, ένα αγγλικό πλοίο οδήγησε στο Γαλαξείδι τον τούρκικο στόλο. Οι Γαλαξιδιώτες μαζί με 200 άντρες του Πανουργιά αμύνονταν σθεναρά. Τη νύχτα όμως οι άντρες του Πανουργιά υποχώρησαν αφού δεν είχαν την απαραίτητη εμπειρία να αντιμετωπίσουν τους ναυτικούς κανονιοβολισμούς. Οι κάτοικοι βλέποντας το ρήγμα στην άμυνα της πόλης αλλα και την ανεπάρκεια των μαχητών εγκατέλειψαν το Γαλαξείδι. Το πρωί της 23ης Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη και την κατέστρεψαν. Μέσα στο λιμάνι βρήκαν 90 πλοία, τα 13 απο αυτά ήταν πολεμικά ενώ τα υπόλοιπα μικρά εμπορικά. Σύμφωνα με τους ιστορικούς οι πιθανότητες να σωθεί το Γαλαξείδι ήταν ελάχιστες αφού έπεσε θύμα των πρώτων πολιτικών διενέξεων. Η καταστροφή οφείλεται στην αδράνεια των Γαλαξειδιωτών αλλα και στην συμφεροντολογική τακτική των πολιτικών της εποχής.
Η δεύτερη & τρίτη καταστροφή
Τον Μάιο του 1825 ο Κιουταχής προκειμένου να εξασφαλίσει τα νώτα του έτσι ωστε να πολιορκήσει με ασφάλεια το Μεσολόγγι επιτέθηκε στο Γαλαξείδι και το κατέστρεψε. Βέβαια η δεύτερη αυτή καταστροφή ήταν λιγότερο επώδυνη αφού τα γαλαξειδιώτικα πλοία δεν ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι. Όμως ακολούθησε χειρότερη καταστροφή, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, αυτή την φορά απο τον Ιμπραημ, ο οποίος κατάφερε να αρπάξει πλοία και να αιχμαλωτίσει πολλά γυναικόπαιδα, τα οποία στάλθηκαν ως σκλάβοι στην Αίγυπτο. Ύστερα απο αυτή την καταστροφή, οι κάτοικοι έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην Ύδρα, στην Κόρινθο, στο Λουτράκι κ.α. Πολύ αργότερα η κυβέρνηση κατάφερε να επαναφέρει μερικούς Έλληνες αιχμαλώτους απο την Αίγυπτο.
1940 -1944
Το Γαλαξείδι, όπως και οι άλλες ελληνικές πόλεις, απέστειλε πολλούς νέους στο μέτωπο. Τα πρώτα κατοχικά στρατεύματα εγκαταστάθησαν στις 15 Μαΐου του 1941 και γρήγορα κατέλαβαν το παρθεναγωγείο, το δημοτικό σχολείο, την οικία Κουτσουλιέρη, την οικία Δροσοπούλου καθώς και την οικία Πλατώνη. Στην πλειονότητα τους οι στρατιώτες ήταν Ιταλοί αφού την διοίκηση της Στερεάς Ελλάδας είχαν αναλάβει οι Ιταλικές αρχές. Τις επόμενες μέρες συννελήφθησαν οι εν ενεργεία αξιωματικοί του στρατού ενώ οι Ιταλοί απαίτησαν απο τους κατοίκους να παραδόσουν τα όπλα τους. Τον Ιανουάριου του 1942 οι Ιταλοί μεταεγκαταστάθηκαν στην Ιτέα. Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου οι δύο Ιταλοί κατάσκοποι εξαφανίστηκαν με αποτέλεσμα να επέμβει ο Ιταλός διοικητής και να δώσει 48ωρο τελεσίγραφο στους κατοίκους του Γαλαξείδιου για να επιστραφούν πίσω σώοι. Το τελεσίγραφο έληξε και έτσι οι Ιταλοί απείλησαν την πόλη με εμπρησμό. Παρ'ολα αυτά η έγκαιρη επέμβαση του κοινοτάρχη Λουκά Πλατώνη καθώς και του πλοιάρχου Ιωάννη Ανδρεόπουλου έσωσε την πόλη απο βέβαιη καταστροφή. Τα επόμενα χρόνια ήταν εξαιρετικά δύσκολα για τους Γαλαξειδιώτες αφού η πείνα τους είχε εξαθλιώσει.
Το δυστυχέστερο έτος για το Γαλαξείδι ήταν αυτό του 1944. Στιε 7 Φεβρουαρίου του 1944 οι Γερμανοί κινήθηκαν απειλητικά προς την βίλλα Ζαχαριά, όπου διέμεναν μερικοί Άγγλοι αξιωματικοί. Παράλληλα συνελλάμβαναν κάθε περαστικό που συναντούσαν. Στον αναβρασμό που ακολούθησε έπεσε νεκρός, ο δεκαεπτάχρονος Θεόδωρος Μπαρλιακός. Αφού καταδίωξαν τους Άγγλους αξιωματικούς, χωρις επιτυχία, κατευθύνθησαν στην αγορά όπου είχαν συγκεντρώσει περί τους εκατό Γαλαξειδιώτες. Απο αυτούς συνέλαβαν έντεκα άτομα, τα οποία στάλθησαν στην Αθήνα, πλην τριών όπου στάλθησαν στην Γερμανία. Δύο ακόμα περιστατικά συνέβησαν το 1944, στα οποία απειλήθηκε το Γαλαξείδι. Το πρώτο έγινε στις 13 Μαρτίου, όταν αντάρτες κατέλαβαν ένα γερμανικό πλοίο με εφόδια, το οποίο ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι λόγω κακοκαιρίας και αιχμαλώτισαν τους δύο Γερμανούς συνοδούς του. Ο διοικητής απείλησε με ολικη καταστροφή της πόλης τους κατοίκους του αν δεν επέστρεφαν εντος τριών ημερών τους αιχμαλώτους. Όμως ένας τυχαίος τραυματισμός του διοικητή οδήγησε στην αντικατάσταση του και συνεπώς στην σωτηρία της πόλης. Μερικούς μήνες αργότερα, και συγκεκριμένα τον Ιούλιου, 800 περίπου Γερμανοί περικύκλωσαν την πόλη με σκοπό να συλλάβουν τους Άγγλους αξιωματικούς. Τελικά απέτυχαν αλλα για εκδίκηση συνέλλαβαν 15 Γαλαξειδιώτες, οι οποίοι ύστερα απο παρέμβαση του κοινοτάρχη αποφυλακίστηκαν ύστερα απο 2-3 μήνες. Το τελευταίο περιστατικό συνέβη τον Αύγουστο του 1944, όταν οι Γερμανοί απέκλεισαν το Γαλαξείδι απο την τροφοδοσία του Ερυθρού Σταυρού.
Το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου βρήκε το Γαλαξείδι να μετρά 421 νεκρούς.
Ναυτική πολιτεία
Ο ιστοριοδίφης Κωνσταντίνος Σάθας
Η χρυσή περίοδος ακμής για το Γαλαξείδι ήταν μεταξύ 1829 και 1912. Βέβαια απο την εποχή της Τουρκοκρατίας οι Γαλαξιδιώτες είχαν αρχίσει να ασχολούνται με μεγάλη επιτυχία με την ναυτιλία. Ως αφετηρία της εποχής της ναυτιλιακής ανάπτυξης μπορεί να αναφερθεί το 1774, όταν έγινε η συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Σημαντικό ρόλο όπως προείπαμε παραπάνω διαδραμάτισε ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Το 1803 το Γαλαξείδι αριθμούσε 50 πλοία και συγκαταλεγόταν στις πέντε πόλεις με τα περισσότερα πλοία στον Ελλαδικό χώρο.
Μετά την επανάσταση και αφού η πόλη συνήλθε απο τις καταστροφές, η ναυτιλία άρχισε πάλι να αναπτύσσεται. Την τριετία 1838-1840 το Γαλαξείδι είχε μέσο όρο 21 ναυπηγήσεις τον χρόνο. Το ναυπηγείο της πόλης μπορούσε να συναγωνιστεί επάξια τα ξένα ενώ συνέφερε περισσότερο αφού η κατασκευή ενός πλοίου κόστιζε τα μισά σε σχέση με τα ξένα ναυπηγεία. Τα εμπορικά πλοία κινούνταν στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας, της Αζοφικής, του Δούναβη, της Μεσογείου, της Αγγλίας κ.α. Η τοπική κοινότητα με κατάλληλες ενέργειες προσπάθησε να ενθαρρύνει τους νέους να ασχοληθούν με το εμπόριο και την ναυτιλία γι'αυτό και ίδρυσε Ναυτικό σχολείο, στο οποίο δίδαξαν σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Ευθύμιος Καβάσιλας. Στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης δηλαδή στο Λιβόρνο, στην Οδησσό, στην Τεργέστη, στη Μασσαλία, στη Νίκαια κ.α. ήταν εγκαταστημένοι πολλοί Γαλαξιδιώτες ναυτιλιακοί πράκτορες έτσι ωστε να συντονίζουν τις επιχειρήσεις τους. Όσο η ζήτηση αυξανόταν, τοσα περισσότερα ναυπηγεία δημιουργούνταν. Το 1860 υπολογίζεται οτι τα Γαλαξειδιώτικα πλοία έφταναν τα 300. Μέχρι το 1900 υπήρξε συνεχής ανάπτυξη της ναυτιλίας αλλα στις αρχες το 1900 παρατηρήθηκε μείωση των εμπορικών πλοίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οτι ενώ το 1892 το Γαλαξείδι είχε 126 ιστιοφόρα, το 1903 είχαν μειωθεί σε 92. Σε αντίθεση με την παρακμή του εμπορίου, τα ατμόπλοια των Γαλαξιδιωτών κατάφεραν να διατηρηθούν μέχρι την δεκαετία του 1930.
Την παρακμή της ναυτιλίας ακολούθησε το δημογραφικό πρόβλημα το οποίο παρουσιάστηκε σχεδόν αμέσως. Ο κύριος λόγος ήταν γιατί λόγω των λιγοστών δουλειών οι Γαλαξιδιώτες, οι οποίοι συνήθως δούλευαν ως καπετάνιοι ή μουτσοι σε ξένα καράβια, έπρεπε να μετακομίζουν στον Πειραιά όπου είχαν συγκεντρωθεί όλες οι ναυτιλιακές εταιρίες.
Πηγή: Δήμος Γαλαξιδιού
Δείτε περισσότερα για την ιστορία του Γαλαξιδιού...>>>
